Biološka raznolikost u Bosni i Hercegovini

Zahvaljujući ekološkoj heterogenosti prostora, geomorfološkoj i hidrološkoj raznolikosti, specifičnoj geološkoj prošlosti i klimatskom diverzitetu, Bosna i Hercegovina (BiH) obiluje izuzetnim biološkim bogatstvom i diverzitetom staništa. Smještena je u tri posebne geološke i klimatske regije: Mediteransku, Eurosibirsko-boreoameričku i Alpsko-visokonordijsku regiju. U njoj obitavaju brojne endemske vrste i staništa, kao i reliktni centri – refugije tercijarne flore i faune sačuvane do danas pod specifičnim paleo-klimatskim uslovima.
Ovo je jedna od evropskih zemalja sa najvećom raznolikošću biljnih i životinjskih vrsta. Floru i faunu u BiH karakterizira visok stepen endemskih i reliktnih životnih oblika. U BiH je identificirano preko 5.000 vrsta i podvrsta vaskularnih biljaka, preko 100 vrsta riba i više od 320 vrsta ptica i drugih elemenata biološke raznolikosti (IV Izvještaj BiH za UN Konvenciju o biološkoj raznolikosti, 2010.). Čak 30% ukupne endemske flore Balkana se nalazi u BiH. Područje Hercegovine je od posebnog značaja zbog položaja na prelazu iz mediteranske u visokoplaninsku regiju, što ga čini veoma bogatim biljnim diverzitetom (Vukmir et al., 2009).

Refugijalno-reliktna staništa predstavljaju najjedinstveniji element životne sredine BiH. Ova staništa su pretrpjela najmanje promjene u periodu između predglacijacije i postglacijacije, očuvavši pri tome svoje prirodne ekološke kvalitete. U ovim staništima se javlja veliki broj tercijarnih biljnih i životinjskih vrsta koje su preživjele drastične klimatske promjene u posljednjem glacijalnom periodu. Vrste koje žive u ovim refugijama smatraju se reliktima. Ova staništa, na kojima žive brojne tercijarne reliktne vrste biljaka i životinja, od najveće su važnosti za biološku raznolikost BiH, kao i globalni biodiverzitet. Tercijarni reliktni ekosistemi u BiH se najčešće javljaju u kanjonima, klisurama i na strmim padinama planina u slivovima rijeka Une, Vrbasa, Drine i Neretve (Vukmir et al., 2009).

Pejzažna raznolikost

Bogatstvo pejzažne raznolikosti u BiH se najbolje može objasniti po geografskim zonama, koje pružaju preduslove za različite ekosisteme i pejzaže. Pejzaži koji se pretežno prostiru od juga prema sjeveru su (Izvor: IV Izvještaj BiH za UN Konvenciju o biološkoj raznolikosti, 2010.):

  • Mediteranski pejzaži,
  • Submediteranski pejzaži,
  • Mediteransko-montani pejzaži,
  • Planinski pejzaži,
  • Brdski pejzaži,
  • Peripanonski pejzaži,
  • Panonski pejzaži.

Genetska raznolikost

BiH se smatra bogatom genetskom raznolikošću domaćih vrsta, koje su stekle specijalne genetske osobine prilagođavanjem lokalnom okruženju i specifičnim uslovima. Visoka raznolikost genetskih resursa u BiH odražava se u velikom broju originalnih životinjskih pasmina i biljnih sorti.

  • Kako su mnoge životinjske pasmine pripitomljavane tokom prethodnih stoljeća, neke od njih su evoluirale kao posebni ekotipovi koji danas predstavljaju zasebne forme,
  • Na primjer, visok stepen raznolikosti postignut je među pasminama stoke i domaćih životinja (Bosanski brdski konj, Buša i Gatačko govedo, ovca Pramenka, Bosanski pas Tornjak, itd.). Visok stepen genetske raznolikosti je zastupljen u specifičnim šumskim ekosistemima – na primjer, šuma hrasta lužnjaka (Quercus robur) u Livanjskom polju.

Crvena knjiga za BiH još nije izrađena i usvojena. Međutim, tokom nedavnog rata je za Crvenu knjigu spisak biljnih vrsta pripremio dr. Čedomil Šilić, a na osnovu zahtjeva Ekološkog udruženja BiH iz 1990. godine. Objavljen je u Glasniku Prirodoslovnog muzeja u Sarajevu (str. 31 (1992-1995): 323-367 (1996)).

Prema podacima Plant Europa, smatra se da u BiH obitavaju ukupno 64 globalno ugrožene vrste – istrijebljene: 1;  ugrožene: 0; ranjive: 3; rijetke: 59; neodređene: 2.